Πέτρος Κασαρτζιάν
Φαρμακοποιός – Χημικός Φαρμάκων
Από την εποχή των σαμάνων οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαμε κάποια βοτάνια με σκοπό την καταπολέμηση συμπτωμάτων όπως πόνος και εκζέματα αλλά και κυρίως για επούλωση πληγών και τραυμάτων.
Ο Ιπποκράτης (460 π.χ.) χρησιμοποίησε φυτά και βότανα γιατί πίστευε βαθιά στην δύναμη της φύσης και είχε επιλέξει περίπου 250 φυτά και για την προμήθεια και διάθεση αυτών συνεργαζόταν με βοτανολόγους οι οποίοι ονομάζονταν ριζοτόμοι.
Η Μαντζουράνα, Ρίγανη, Δάφνη, Μυρτιά, Ιτιά καθώς και πολλά άλλα φυτά ή μέρη αυτών ( Δρόγες) ήταν απαραίτητα βότανα στο οικιακό ή προσωπικό φαρμακείο των αρχαίων υμών προγόνων.
Η μελέτη της βαλσαμικής κληρονομιάς των αρχαίων Ελληνικών Ασσυρίων, Αιγυπτίων αλλά και άλλων πολιτισμών οδήγησαν τους επιστήμονες αρχικά στην πιο οργανωμένη καλλιέργεια και αξιοποίηση των φυτών και αργότερα δηλ. τα τελευταία 100 χρόνια αποτέλεσε την βάση της ανακάλυψης και ανάπτυξης μεγάλου μέρους (~ 80%) των φαρμάκων που έχουμε σήμερα στην διάθεσή μας στις αναπτυγμένες κοινωνίες.
Από τα είδη των φυτών με φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες, που χρησιμοποιούνται ήδη από τη προϊστορική περίοδο, είναι η παπαρούνα (Μήκων η υπνοφόρος), αυτοφυής στη δυτική Μεσόγειο, όπου εξημερώθηκε, καλλιεργήθηκε και κατόπιν διαδόθηκε στην ανατολική Μεσόγειο. Από την παπαρούνα παράγεται το όπιο, γνωστό για τις παυσίπονες και παραισθησιογόνους ιδιότητές του. Εκχύλισμα οπίου μπορούσε να εφαρμοστεί απευθείας στο τραύμα ή να χρησιμοποιηθεί ως υπόθετο για να καταπραΰνει εσωτερικό πόνο.
Ήδη από το 2.500 π.χ. ιατρικά γραπτά των αρχαίων Αιγύπτιων και Ασσύριων, εκθειάζουν τις θαυματουργές ιδιότητες του Οπίου για την ανακούφιση του πόνου καθώς και για την πρόκληση του ύπνου.
Ο παραγόμενος από τις κωδίες της μηκωνός της Υπνοφόρου γαλακτώδης οπός χρησιμοποιήθηκε ως απολαυστικό οπιούχο ρόφημα, διαλυτό σε κρασί, αλλά και ως φάρμακο παυσίπονο, ναρκωτικό, υπνωτικό, διεγερτικό καθαρτικό στυπτικό, εμμηναγωγό, πλην επικίνδυνο σε υπερβολική δόση. Ο Θεόφραστος αναφέρει χρήση ρίζας μηκώνου μέσα σε ρόφημα από υδρόμελο για επιληπτικούς. Ο Γαληνός περιγράφει την παπαρούνα ως «φαρμακωδεστάτη και κατά το σπέρμα και κατά τας κωδίας και κατά τα φύλλα και κατά τον οπόν» μπορεί να οδηγήσει σε νάρκωση και νέκρωση, γι’ αυτό κα συνιστά καλή χρήση από τον ιατρό.
Επικύρωση των παραπάνω αποτελούν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα όπως το πήλινο αγαλματίδιο της Θεάς των μηκωνών ( φωτο) από 1.200 π.χ., της Θεάς των μηκωνών ( Κνωσσός) ή / και από μικρά πήλινα αγγεία που παράγονταν στην Κύπρο (1.600 – 1.050 π.χ.) τα οποία χρησιμοποιούντο ως σκεύος διακίνησης και πώλησης του οπίου.
Πέραν του οπίου έχουν αναφερθεί και άλλα φυτά όπως η Ραουβόλφια (φυγοκορίς) η οποία από το 500 π.χ. χρησιμοποιείτο κατά ψυχικών διαταραχών της Επιληψίας αλλά και για τις αυπνίες.
Ένα άλλο πολύ και από παλαιά διαδεδομένο έμμεσα αλλά αποτελεσματικό υπνωτικό φυτικής προέλευσης είναι η αλκοόλη της οποίου η υπερκατανάλωση οδηγεί σε μέθη και λήθαργο όμως με την αλκοόλη θα ασχοληθούμε εκτενέστερα σε άλλο κεφάλαιο.
Ακολούθησαν οι ύστεροι καιροί, η ανάπτυξη των επιστημών όπως η εθνοφαρμακολογία ή φυτοθεραπευτική και μελετήθηκε η δράση πολλών φυτών στην καταπολέμηση της νευρικότητας, της ανησυχίας και της διέγερσης καθώς και για να αντιμετωπίζεται η αυπνία και άλλες διαταραχές ύπνου.
Είναι επίσης γνωστό ότι πολλές από τις ανακαλύψεις φαρμάκων έχουν βασιστεί στην ανάπτυξη ουσιών που είχαν απομονωθεί από φυτά, βότανα και άλλες φυσικές πηγές.
Σήμερα παρά τον σημαντικό αριθμό συνταγογραφούμενων φαρμάκων για την καταπολέμηση της Αυπνίας, υπάρχουν πολλά συμπληρώματα διατροφής που βασίζονται σε συστατικά όπως η Βαλεριάνα, ο Λυκίσκος και το Χαμομήλι τα οποία και ευρέως χρησιμοποιούνται από αυτούς που θέλουν να λύσουν το πρόβλημα της αυπνίας με φυσικούς τρόπους, αποφεύγοντας τις ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να προκαλούν τα φάρμακα.
Στην σύγχρονη Φυτοθεραπευτική βιβλιογραφία αναφέρονται πάνω από 67 βότανα με κατασταλτική δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) και που εμφανίζουν αγχολυτική ή/και ηρεμιστική ή/και υπνωτική δράση ( βλέπε πίνακα) ωστόσο η δράση τους δεν είναι πάντα επαρκώς και εκτενώς κλινικά τεκμηριωμένη και συχνά οι ισχυρισμοί δράσης βασίζονται σε λαϊκές παραδόσεις και αναφορές σε μεμονωμένα περιστατικά, ενώ κάποια από αυτά έχουν αποδεδειγμένη δράση μέσω κλινικών μελετών.
ΦΥΤΑ ΜΕ ΚΑΤΑΠΡΑΥΝΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΚΝΣ
ΠΡΟΣΟΧΗ: ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΑ ΦΥΤΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΕ ΛΟΙΠΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑΣ ΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Παρακάτω αναλύονται περαιτέρω τα φυτοθεραπευτικά με ισχυρότερη εγκυρότητα και τεκμηριωμένη υπναγωγό ή / και υπνοθεραπευτική δράση.
Χαμομήλι / chamomile/Matricaria
Το Χαμομήλι είναι διαδεδομένο σε όλο το δυτικό κόσμο και κυκλοφορούν πολλές μορφές αποξηραμένων ανθών για αφεψήματα, και χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό/ χαλαρωτικό.
Ο μηχανισμός δράσης παραμένει ακόμα ασαφής. Από μελέτες σε πειραματόζωα φαίνεται ότι κάποια φλαβονοειδή που περιέχονται στο χαμομήλι επιδρούν στους υποδοχείς του εγκεφάλου υπεύθυνους για την ηρεμιστική τους δράση.
Σε άλλη μελέτη σε ανθρώπους χρησιμοποιήθηκε χαμομήλι σε ασθενείς πριν από καρδιακό καθετηριασμό όπου οι 10/στους 12 ασθενείς κοιμήθηκαν λίγο μετά την κατανάλωση χαμομηλιού.
Ανευρίσκεται σε μορφή αποξηραμένων ανθών αλλά και ως αιθέριο έλαιο και σε μορφή αλκοολικού διαλύματος.( βάμμα).
KAVA /Piper Methysticum
Η ρίζα του θάμνου piper methysticum ( που είναι μέλος της οικογένειας πιπεριάς) που φύεται στις νήσους νοτίως του Ειρηνικού χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για την ηρεμιστική της δράση, και τα τελευταία χρόνια έχει κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη ως φυτοθεραπευτικό σκεύασμα.
Τελευταία διαπιστώθηκε ότι ενώ είναι πολύ δραστικό και αποτελεσματικό φυτοθεραπευτικό όμως ταυτόχρονα τεκμηριώθηκε η τοξική επίδραση στο συκώτι και έχει αρχίσει να αποσύρονται σκευάσματα από τις αγορές και φαρμακοεπαγρυπνικές αρχές επισημαίνουν την ανάγκη προσοχής στην χρήση KAVA.
Οι κλινικές μελέτες δείχνουν παρόμοια αποτελεσματικότητα με τις « ηρεμιστικές» Βενζοδιαζεπίνες (diazepam/Valium/Stedon) και το «αντικαταθλιπτικό» (Bouspiron/bespar) εν τούτοις η πιθανή ηπατοτοξικότητα καθιστά αν όχι απαγορευτική, ανασταλτική την χρήση τους.
Λυκίσκος/ Hop – Humulus Lupulus
Ο Λυκίσκος είναι φυτό που ανήκει στην οικογένεια των κανναβινοειδών και τα άνθη του χρησιμοποιούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια για την παρασκευή της μπύρας και η θεραπευτική τους δράση είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Μάλιστα από την προβυζαντινή περίοδο συνήθιζαν να γεμίζουν τα μαξιλάρια με αποξηραμένα άνθη λυκίσκου για να επιτυγχάνεται καλύτερος και πιο ευχάριστος ύπνος.
Αργότερα η επιστημονική παρατήρηση του ότι οι εργάτες των φυτειών λυκίσκου είχαν αυξημένη τάση υπνηλίας οδήγησε στην κλινική διερεύνηση της δράσης του πολύτιμου αυτού φυτού.
Σε πειραματόζωα αξιολογήθηκε και υπνωτική, κατασταλτική, αναλγητική και αντισπασμωδική δράση και μετά μέσω κλινικών μελετών σε ανθρώπους επιβεβαιώθηκε η βελτίωση όλων των παραμέτρων στις διαταραχές ύπνου, δράση που αυξάνεται σημαντικά όταν συνεργικά ο λυκίσκος χορηγείται με την Βαλεριάνα.
Λεβάντα/Lavandula Angustifolia
Η ευρέως γνωστή Λεβάντα ως αρωματικό φυτό τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να χρησιμοποιείται και για τις αρωματοθεραπευτικές της ιδιότητες, καθότι η τοπικά εφαρμοζόμενη ή οσφριζόμενη λεβάντα έχει και μια ήπια αγχολυτική επίδραση και πράγματι συχνά συστήνεται στην κρεβατοκάμαρα ή στο κρεβάτι να εφαρμόζονται λίγες σταγόνες ελαίου λεβάντας για πιο ευχάριστο
ύπνο, εν τούτοις δεν χρησιμοποιείται ως από του στόματος χορηγούμενο φάρμακο διαταραχών ύπνου.
Lemon Balm / Melissa officinalis / Μελισσόχορτο
Το αφέψημα του «νόστιμου» και ευχάριστου στη γεύση Λεμονόχορτου χρησιμοποιείται ως χαλαρωτικό και ευ πεπτικό και οι μελέτες σε πειραματόζωα καταδεικνύουν μια ήπια κατασταλτική δράση, όμως το αποτέλεσμα αυτό δεν επιβεβαιώνεται και σε κλινικές μελέτες σε ανθρώπους όταν χρησιμοποιήθηκε ως μονοθεραπεία.
Αντίθετα, σε συνδυασμό με Βαλεριάνα η αγχολυτική του δράση αυξάνεται χωρίς να φθάνει στα επίπεδα του συνδυασμού της Βαλεριάνας με Λυκίσκο!!!!
Ρολογιά/ Passion Flower / Passiflora
Το πολύ εντυπωσιακό λουλούδι της ρολογιάς, πράγματι θυμίζει καντράν ρολογιού με δείκτες ( εξ ου και η ονομασία του ) ωριμάζει σε καρπό, ο οποίος χρησιμοποιείται στην φυτοθεραπευτική για τις ηρεμιστικές και καταπραϋντικές του ιδιότητες.
Η χρήση του φυτού από τους Ιθαγενείς της Νοτίου Αμερικής ως ηρεμιστικό, έγινε γνωστή μετά τις πρώτες εξορμήσεις των Ισπανικών και Πορτογαλικών εξερευνητών/κατακτητών.
Ναρκωτικά Βότανα
Όπιο : όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή το όπιο είναι πιθανότατα το παλαιότερο ναρκωτικό που γνωρίζουμε και η δράση του είναι γνωστή εδώ και πολλούς αιώνες.
Το δραστικό ουσιαστικό του όπιου είναι η μορφίνη της οποίας το όνομα δόθηκε προς τιμήν του Μορφέα -του Θεού του ύπνου- ο οποίος κοίμιζε τους ανθρώπους στην αγκαλιά του.
Η Μορφίνη χρησιμοποιήθηκε επαρκώς και αποτελεσματικά ως ισχυρό αναλγητικό και ως αντιβηχικό αλλά το μέγα πρόβλημα ήταν ο εθισμός που οδήγησε στην εξάρτηση με ότι αυτό συνεπάγεται…
Το 1899 μια από τις γνωστές Γερμανικές (πλέον πολυεθνικές) φαρμακευτικές εταιρίες κατάφερα να τροποποιήσει το μόριο της μορφίνης με στόχο την διατήρηση του αποτελέσματος αλλά με λιγότερο ή καθόλου εθισμό δημιουργώντας την Ηρωίνη.
Δυστυχώς η Ηρωίνη, αποδείχθηκε πολύ πιο δραστική από την Μορφίνη αλλά και πολύ πιο εθιστική. Οι χρήστες της ηρωίνης αναφέρουν μια αρχική σύντομη ευφορία η οποία ακολουθείται από ηρεμία και καταστολή και οι μεγαλύτερες δόσεις οδηγούν σε νάρκωση, σε κώμα και ενδεχομένως σε θάνατο.
Κάνναβις /Μαριχουάνα
Όπως και το Όπιο η χρήση της κάνναβης ανέρχεται σε πάνω από 5.000 χρόνια, λιγότερο μεν δραστική ως αναλγητικό φάρμακο αλλά πιο διαδεδομένη ως ευφορικό φυτό.
Η δράση της κάνναβης οφείλεται σε δύο ουσίες την τετραυδοκαναβινόλη ( THC) που έχει ευφορικό αποτέλεσμα και στην Κανναβινοδιόλη ( CBD) η οποία έχει ήπια ηρεμιστική δράση αφού δρα σε συγκεκριμένους υποδοχείς του εγκεφάλου.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση νομιμοποίησης της κάνναβης αφού ακόμα και υψηλές συγκεντρώσεις στο αίμα στην χειρότερη περίπτωση οδηγούν σε λήθαργο και ποτέ σε θάνατο όπως η μορφίνη και τα παράγωγα της πλέον κυκλοφορούν σε πολλές μορφές συμπληρωμάτων διατροφής /υγείας με κάνναβη χωρίς την THC , πάραυτα διατηρώντας μια ήπια ηρεμιστική και χαλαρωτική δράση που οφείλεται στην CBD.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:
Είναι αρκετά τα θεραπευτικά βότανα που χρησιμοποιούνται είτε ως αφεψήματα είτε και σε συμπληρώματα και η επιλογή τους πρέπει να βασίζεται αφενός στην «τεκμηριωμένη» αποτελεσματικότητα και αφετέρου στις εξατομικευμένες ανάγκες του καθενός
