Ύπνος και θρησκεία

Στους αρχαιότατους λαούς της Μέσης Ανατολής, από τις ακτές της Μεσογείου έως και την Αρμενία και τα φοβερά όρη Αλμπόρζ όπου γεννήθηκε η αρχαία περσική θρησκεία , ο ζωροαστρισμός, τα όνειρα είναι έργα των θεών. Στο Βαβυλωνιακό έπος Γιλγαμές , ίσως το αρχαιότερο σωζόμενο λογοτεχνικό έπος (πάνω από 2000 χρόνια π.Χ.), ο ήρωας γιός θεάς, πηγαίνει στη μητέρα του να της πει τ΄όνειρό του κι εκείνη του το εξηγεί. Οι αρχαιότατοι κάτοικοι της Μεσοποταμίας, οι Σουμέριοι, είχαν θεό των ονείρων. Οι Ακκάδες που ακολούθησαν είχαν επίσης θεό των κακών ονείρων και των εφιαλτών. Οι Ασσύριοι της Μεσοποταμίας έγραψαν μια συλλογή ονείρων και εξηγήσεών τους, η οποία ονομάστηκε Ονειροκρίτης των Ασσυρίων. Πρόκειται για σειρά πήλινων πλακών που ανακαλύφθηκαν στην Νινευί, στη λεγόμενη Βιβλιοθήκη του Ασσουρμπανιμπάλ, και έχει πλήθος ερμηνειών. Μία από αυτές γράφει: "αν δεις ότι πετάς σαν τα πουλιά, σημαίνει ότι έρχεται η ώρα όπου θα χάσεις όλα σου τα υπάρχοντα". Άλλες ερμηνείες εξηγούν τι θα προβλέπουν αν δεις ότι τρως το τάδε φαγητό ή αν το αρνήθηκες κ.ο.κ. Την εκτίμηση των Βαβυλωνίων προς τους ερμηνευτές ονείρων την βλέπουμε και στη Βίβλο, με την περίπτωση του Δανιήλ.

Στην Αίγυπτο οι εξηγητές των ονείρων λέγονταν "Δάσκαλοι της μυστικής σοφίας", και ήταν πάντοτε ιδιαιτέρως τιμώμενα πρόσωπα. Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ότι όταν κοιμάσαι τα μάτια σου είναι πιο ανοιχτά από ποτέ. Γι αυτό και η λέξη για το όνειρο, rswt, έχει ετυμολογικά την ίδια ρίζα με το ξύπνιος. Και οι δύο λέξεις στην ιερογλυφική γραφή των Αιγυπτίων δηλώνονται με σύμβολο ένα ανοιχτό μάτι. Οι Αιγύπτιοι εξηγητές ονείρων συμμετείχαν στα συμβούλια των φαραώ και τους ζητιόταν πάντοτε η άποψή τους για κάθε θέμα. Το βλέπουμε αυτό και στη Βίβλο, που περιγράφει πως ο Ιωσήφ εξήγησε το όνειρο στους φυλακισμένους αυλικούς κι έπειτα στον φαραώ, και σε ανταμοιβή τιμήθηκε με τον βαθμό του πρωθυπουργού.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι για τους Αιγύπτιους, ο άνθρωπος μόλις πεθάνει πηγαίνει στον άλλο κόσμο κι εκεί βλέπει τον δικό μας κόσμο σαν όνειρο από το οποίο ξύπνησε. Η ψυχή στους Αιγύπτιους δεν ήταν ένα πράγμα. Ήταν συνεκτική δύναμη πολλών κομματιών, όπως το φυσικό μας σώμα, το πνευματικό μας σώμα, η ταυτότητά μας (η ιδιοπροσωπία μας), η καρδιά μας ως κέντρο των αισθημάτων, η προσωπικότητά μας, η δύναμή μας, κι ακόμα η σκιά μας, δηλαδή η εντύπωση που έχουν για μας. Πεθαίνοντας, η ψυχή γίνεται ba, δηλαδή πνεύμα, και αποκτά αληθινή ζωή. Γι αυτό στα ιερογλυφικά το ba παριστάνεται ως ένας άνθρωπος-πουλί που στο ένα χέρι κρατάει τον σταυρό (crux ansata), το σύμβολο της ζωής. Με αυστηρούς όρους θα λέγαμε ότι το ba αντιστοιχεί στην πνευματική προσωπικότητα του καθενός μας.
Οι αβορίγινες (ιθαγενείς) της Αυστραλίας θεωρούν ότι ο χρόνος ρέει όχι γραμμικά (όπως θεωρούμε εμείς, από το παρελθόν στο μέλλον) αλλά σε ακανόνιστη ροή και χωρίς μετάβαση από κάποιο σημείο σε άλλο. Γι αυτό και λέγεται Ονειροχρόνος. Ο κάθε άνθρωπος ζει στον ονειροχρόνο του και για να γεννηθεί μπαίνει στη μήτρα (αυτό γίνεται όταν η μητέρα νιώσει για πρώτη φορά το παιδί στην κοιλιά της να κινείται) κι έπειτα πεθαίνει, ένα θάνατο που δεν είναι τέλος αλλά ένα όνειρο που άλλαξε. Στην Αυστραλία οι αβορίγινες είναι περίπου 400 φυλές, και κάθε μια έχει τις δικές της αντιλήψεις για τον ονειροχρόνο, αλλά όλες συμφωνούν ότι και η ζωή και ο θάνατος γίνονται μέσα στον ονειροχρόνο, είναι μέρη του ονειροχρόνου. Γι αυτό πιστεύουν ότι γεννήθηκαν μαζί με το σύμπαν, διότι ο ονειροχρόνος είναι ο ίδιος. Τα πάντα είναι πνευματικά, και μέσα στον ονειροχρόνο πεθαίνουν και γίνονται ζώο, έδαφος, δέντρο ή οτιδήποτε.
Οι λαοί της Κίνας, Ιαπωνίας και Ινδίας έχουν επίσης πολύ υλικό για τα όνειρά τους. Στη Νότιο Κίνα υπάρχει ένας ναός που πήγαιναν οι άνθρωποι να κοιμηθούν για να διώξουν τα κακά πνεύματα από τον ύπνο τους. Αυτό ήταν μια παράδοση που λειτουργούσε από τα αρχαία χρόνια έως το 1966, οπότε ο Μάο έδωσε εντολή απαγορευτική.

Στις Βέδες διατυπώνεται η άποψη ότι οι ψυχές στη διάρκεια του ύπνου φεύγουν από το σώμα και ταξιδεύουν σε δικά τους μέρη. Ορισμένες φορές η ψυχή δεν επιστρέφει. Τα όνειρα αντιμετωπίζονται με πολύ σεβασμό και προσοχή. Μόλις στις αρχές του 1900 ο βραχμάνος διδάσκαλος Σανκάρα Αχάρυα υποστήριξε ότι τα όνειρα είναι απλά αυταπάτες και δεν δείχνουν τίποτε που να έχει σχέση με την πραγματικότητα. Πολλές όμως σχολές του ινδουισμού και του βουδισμού απορρίπτουν την θεώρηση του Αχάρυα και διδάσκουν πως αυτό που είναι πραγματικότητα είναι όνειρο. Άλλοι πάλι ινδοί δάσκαλοι διδάσκουν ότι τα όνειρα αποκαλύπτουν τα βαθύτερα στρώματα της ηθικής και πνευματικής μας ζωής.
Στην ελληνική μυθολογία, όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και οι θεοί κοιμούνται. Όχι κάθε νύχτα, όχι υποχρεωτικά - όπως οι άνθρωποι- αλλά κοιμούνται. Έτσι η Ήρα θέλοντας να ενισχύσει τους Έλληνες που μάχονταν στην Τροία, ζητάει από τον Ύπνο να κοιμήσει τον Δία. Ο Δίας κρατούσε μιαν ουδετερότητα , αλλά όταν θέλησε να τιμωρήσει τον Αγαμέμνονα για την αλαζονεία του, του έστειλε όνειρο που του συνέστησε να βγει να πολεμήσει χωρίς τον Αχιλλέα - και βέβαια έχασε τη μάχη.
Το ότι ο Ύπνος είχε αδελφό τον Θάνατο εκφράζει τη βαθύτερη πεποίθηση των Ελλήνων για το ρόλο του ύπνου: τον θεωρούσαν μύηση στον θάνατο, κι αυτό σήμαινε να μη φοβάσαι αλλά να νιώθεις τον θάνατο έναν ύπνο χωρίς τέλος. Ο θεός Ύπνος είχε σύμβολό του την παπαρούνα, από την οποία έβγαζαν το γνωστό στην αρχαιότητα υπνωτικό εκχύλισμα. Σύζυγός του ήταν η Πασιθέα (αυτή που τα βλέπει όλα) και παιδιά είχε πολλά, ένα από τα οποία ήταν ο Μορφέας - αυτός που παίρνει διάφορες μορφές στη διάρκεια του ύπνου. Οι Ρωμαίοι θεώρησαν τον Μορφέα θεό των ονείρων. Ο Ύπνος έμενε στη Λήμνο, νησί όπου παραγόταν ένα φημισμένο κρασί στην αρχαιότητα και που παράγεται ακόμη σήμερα, γνωστό ως Λημνιό. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα κρασιά του κόσμου. Δεν είναι τυχαία η σύνδεση ύπνου και κρασιού.