Όνειρα

Όνειρα

Πέτρος Οικονομίδης
Πνευμονολόγος

Το όνειρο, είναι μια ανεξέλεγκτη δραστηριότητα του εγκεφάλου, στην οποία ο άνθρωπος περνάει σχεδόν το 10% της ζωής του.
Στα εξήντα του χρόνια ένας άνθρωπος πέρασε σχεδόν πέντε χρόνια της ζωής του στο θαυμάσια πλούσιο σύμπαν των ονείρων. Αυτά τα πέντε χρόνια φανταστικής ζωής βρίσκονται στην καρδιά δεκαπέντε χρόνων ύπνου χωρίς όνειρα. Έτσι, εξήντα χρόνια ύπαρξης μπορούν να συνοψίζονται σε σαράντα χρόνια σωματικής και ψυχικής δραστηριότητας και σε είκοσι χρόνια ύπνου: σαράντα χρόνια αφιερωμένα στην λήψη και επεξεργασία πληροφοριών από το εξωτερικό περιβάλλον, την επίτευξη των συμπεριφορών που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση του ατόμου και του είδους. Είκοσι χρόνια χωρίς συνειδητή επαφή με τον περιβάλλοντα κόσμο, που διανθίζονται με αρκετές δεκάδες χιλιάδες επεισόδια στα οποία ο κοιμώμενος παρακολουθεί ή μετέχει σχεδόν παράλυτος την εξέλιξη της ονειρικής παράστασης.

Από τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας, οι κοιμώμενοι αδυνατούσαν να εξηγήσουν το περιεχόμενο των ονείρων τους: πώς θα μπορούσε κάποιος να εξηγήσει ότι τρέχει ή πετάει κατά τη διάρκεια ενός ονείρου όταν όλα μάρτυρες τον διαβεβαίωσαν ότι το σε κατάσταση ύπνου σώμα του ήταν ακίνητο; Μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα δεχόμασταν ότι το από ύλη σώμα υποβαλλόταν στον «περιοδικό θάνατο» του ύπνου, ενώ η άυλη ψυχή διέφευγε και η κατάστασή της αφύπνισης και μόνιμης της δραστηριότητας της εκδηλωνόταν κατά τη διάρκεια του ονείρου.

Πολλές παρατηρήσεις έδειξαν ότι όταν ξυπνά ένας κοιμώμενος, σπάνια θυμάται να ονειρεύεται. Επομένως, το όνειρο δεν ήταν ένα συνεχές φαινόμενο, αλλά μάλλον ένα επεισοδιακό συμβάν που συμβαίνει κατά τον ύπνο. Ήταν ο Alfred Maury ο οποίος, γύρω στο 1850, πρότεινε μια πρώτη μη μεταφυσική ερμηνεία της εμφάνισης των ονείρων. Για αυτόν, τα όνειρα επέρχονται μόνο όταν ο ύπνος είναι ελαφρύς: ονειρευόμαστε, όταν μας παίρνει ο ύπνος ή όταν ο βαθύς ύπνος διαταράσσεται από θόρυβο,πόνο ή οποιαδήποτε άλλη εσωτερική ή εξωτερική διέγερση, τότε πλησιάζει ξύπνημα, ανοίγοντας την πόρτα στο όνειρο.

Το 1953 όμως το έργο του Aserinski και Kleitman εισάγει πλέον την μελέτη των ονείρων στον τομέα της νευροφυσιολογίας. Στην συνέχεια οι σημαντικές εξελίξεις στην τεχνολογία της πολυγραφίας (ταυτόχρονη καταγραφή της νευρικής δραστηριότητας, του μυϊκό τόνου, των κινήσεων των ματιών, της αναπνοή, του καρδιακού ρυθμού, κλπ) επιτρέπει στους Kleitman, Aserinski και Dement, να καθορίσουν τα όρια των ονείρων κατά τη διάρκεια του ύπνου τη νύχτα.

Λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη του REM ύπνου, ο Jouvet, αναγνώρισε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου REM μοιάζει με αυτή της εγρήγορσης. Ονόμασε τον REM "παράδοξο ύπνο" λόγω του γεγονότος ότι μια τέτοια εγκεφαλική δραστηριότητα συνοδεύεται από μυϊκή παράλυση και τον διαφοροποίησε από τον ύπνο μη REM, μια κατάσταση μειωμένης ενεργοποίησης του εγκεφάλου, ως «ήσυχο ύπνο», στην οποίο δεν υπάρχει μυϊκή αναστολή.

Σε μια πρωτοποριακή μελέτη που διεξήχθη από τον Dement, το 1960, οι ψυχολογικές επιδράσεις της στέρησης REM προσδιορίστηκαν σε άτομα που ξυπνούσαν μόλις άρχισαν να ονειρεύονται. Ο Dement παρατήρησε αυξημένη ένταση, ανησυχία και ευερεθιστότητα μεταξύ των ασθενών μαζί με δυσκολία συγκέντρωσης, αύξηση της όρεξης με συνακόλουθη αύξηση βάρους, καθώς και έλλειψη κινητικού συντονισμού, αισθήματα κενότητας αποπροσωποποίησης και ψευδαισθήσεις. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν σαφώς ότι τα όνειρα έχουν βαθιά σημασία και ότι η στέρηση των ονείρων μπορεί να έχει πολύ σοβαρές συνέπειες.

Αλλά ακόμη και με αυτές τις ανακαλύψεις, το ερώτημα γιατί ονειρευόμαστε παραμένει αναπάντητο. Υπάρχει μεγάλη νευρωνική δραστηριότητα που συμβαίνει όταν κοιμόμαστε, ειδικά στο REM, και έχει προταθεί ότι τα όνειρα μπορεί να είναι απλώς ένα άχρηστο υποπροϊόν αυτής της βιολογικής λειτουργίας. Σε μια άλλη θεωρία τα όνειρα είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ο εγκέφαλος ενσωματώνει μνήμες, λύνει προβλήματα και ασχολείται με τα συναισθήματα. Με αυτό τον τρόπο, υποστηρίζει, τα όνειρα είναι απαραίτητα για τη συναισθηματική υγεία μας.